Gaswisseling (SE)

Het schildklierhormoon beïnvloedt de verbranding in de cellen van het lichaam.
Dit proces is weergegeven in het volgende schema.
glucose + …(1)… (pijltje) energie + koolstofdioxide + …(2)…
(2p)Wat moet er op de plaatsen (1) en (2) worden ingevuld?
Schrijf je antwoord zo op:
plaats (1): ……………………………
plaats (2): ……………………………

Te vroeg geboren
Een zwangerschap duurt gemiddeld 39 weken. Soms worden baby’s te vroeg of extreem vroeg geboren. Deze baby’s kunnen verschillende gezondheidsproblemen krijgen.
In deze tabel zie je hoeveel baby’s er in 2016 in Nederland werden geboren en hoelang de zwangerschap duurde.

Een extreem vroege geboorte kan gebeuren als een foetus niet goed groeit. In de afbeelding zie je een foetus in de buik van de moeder. Een te vroeg geboren baby moet soms beademd worden. De dokter plaatst dan een slangetje om lucht in de longen te blazen. Het slangetje moet in de juiste buis in de keel geplaatst worden. Hieronder zie je twee schematische tekeningen. In één tekening is het slangetje op de juiste wijze geplaatst.

(1p)In welke tekening is het slangetje op de juiste wijze geplaatst voor een succesvolle beademing? Leg je antwoord uit.

Bescherming bij het lassen
Theo is lasser. Met een lasapparaat kan hij twee stukken metaal met elkaar verbinden. Tijdens het lassen ontstaan hoge temperaturen, giftige gassen en fel licht. Speciale kleding beschermt Theo tegen brandwonden. Een afzuigkap voorkomt dat hij schadelijke gassen inademt. Een laskap voorkomt dat het felle licht zijn netvlies beschadigt.

Een enkele keer ademt Theo een giftig gas in. Het giftige gas stroomt dan door verschillende delen van het ademhalingsstelsel en wordt opgenomen in het bloed.
Delen van het ademhalingsstelsel zijn: de bronchiën, de longblaasjes en de luchtpijp.
(1p)In welke volgorde stroomt het giftige gas bij inademing door deze delen?

Bescherming bij het lassen
Theo is lasser. Met een lasapparaat kan hij twee stukken metaal met elkaar verbinden. Tijdens het lassen ontstaan hoge temperaturen, giftige gassen en fel licht. Speciale kleding beschermt Theo tegen brandwonden. Een afzuigkap voorkomt dat hij schadelijke gassen inademt. Een laskap voorkomt dat het felle licht zijn netvlies beschadigt.

Een enkele keer ademt Theo een giftig gas in. Het giftige gas stroomt dan door verschillende delen van het ademhalingsstelsel en wordt opgenomen in het bloed. Als Theo vaker giftige gassen zou inademen, kan hij bronchitis krijgen. In de bronchiën zit dan veel slijm als gevolg van een ontstekingsreactie. De haarvaten om de longblaasjes kunnen daardoor minder zuurstof opnemen.
(1p)Leg uit dat de haarvaten minder zuurstof kunnen opnemen bij bronchitis

Medicijnresten in het oppervlaktewater
Medicijnen helpen je om een ziekte te bestrijden. Medicijnen worden na inname verbruikt en afgebroken, maar een deel van elk medicijn komt via urine of ontlasting in het riool terecht. Rioolwater wordt gezuiverd maar medicijnresten kunnen niet goed worden verwijderd. Deze medicijnresten komen daarom met het gezuiverde water in het oppervlaktewater terecht. Medicijnresten hebben effect op de organismen die in het water leven. Je ziet een tabel waar het effect van verschillende soorten medicijnresten op vissen is beschreven.

Vanaf een bepaalde concentratie zijn medicijnresten in het oppervlaktewater een risico voor vissen. Onderzoekers hebben voor verschillende medicijnresten die risicogrens
vastgesteld. Bij een waarde hoger dan 1 is de gemeten concentratie medicijnen hoger dan de risicogrens. Je kunt informatie hierover terugzien in de grafiek hieronder.

Resten van pijnstillers in het water veroorzaken ‘weefselschade aan kieuwen bij vissen’.
(1p)Bij welk orgaanstelsel horen de kieuwen?

Braken
Naomi is na een barbecue misselijk geworden. Daardoor moet ze braken. Net voor en tijdens het braken gebeurt er van alles in haar lichaam.
Tijdens het eten is het voedsel door aanspannen en ontspannen van de kringspieren en lengtespieren van de slokdarm in de maag gekomen.

Bij het braken drukt het middenrif tegen de maag. Hierdoor wordt de maaginhoud uit de maag geperst.

(1p)Wat is de positie van de maag ten opzichte van het middenrif? En moet de middenrifspier zich ontspannen of samentrekken om de maag samen te drukken?

Braken
Naomi is na een barbecue misselijk geworden. Daardoor moet ze braken. Net voor en tijdens het braken gebeurt er van alles in haar lichaam.
Tijdens het eten is het voedsel door aanspannen en ontspannen van de kringspieren en lengtespieren van de slokdarm in de maag gekomen.

Bij het braken drukt het middenrif tegen de maag. Hierdoor wordt de maaginhoud uit de maag geperst. Tijdens het braken is ademhalen onmogelijk, omdat de luchtpijp is afgesloten. Het lichaam zorgt er zo voor dat er geen braaksel in de longen terecht kan komen.
(1p)Welk deel van het ademhalingsstelsel zorgt hiervoor?

Dolfijn onder water
Dolfijnen zijn zeezoogdieren die jagen op vissen zoals haring. Tijdens de jacht kunnen dolfijnen heel lang onder water blijven. Dat is mogelijk doordat dolfijnenbloed per liter meer rode bloedcellen bevat dan mensenbloed. Ook kunnen de rode bloedcellen van dolfijnen meer zuurstof binden.
Tijdens het duiken gaat de hartslag omlaag en het bloed stroomt vooral naar het hart, de hersenen en de spieren. De slagaders naar andere
organen vernauwen, zodat daar nauwelijks bloed naartoe stroomt.

Je ziet een tabel met het percentage zuurstof en het percentage koolstofdioxide in de uitgeademde lucht van dolfijnen die aan het wateroppervlak rustig ademen.

Een dolfijn is 45 minuten onder water geweest, komt dan boven water en ademt uit. De concentratie zuurstof en koolstofdioxide in de uitgeademde lucht is nu anders dan bij rustig ademen aan het wateroppervlak.

(1p)Hoeveel procent zuurstof en koolstofdioxide bevat de uitgeademde lucht nadat de dolfijn boven water komt?

Alcoholconsumptie
De meeste mensen die te veel alcohol drinken, voelen zich de volgende dag minder fit en hebben vaak last van hoofdpijn. Alcohol zorgt voor vochtverlies, waardoor ook de hersenvliezen uitdrogen. Dit veroorzaakt de hoofdpijn. Alcohol remt de aanmaak van ADH, een hormoon dat wordt uitgescheiden door de hypofyse. Normaal stuurt dit hormoon de nieren aan, zodat er niet te veel water via de urine het lichaam verlaat. Mensen die alcohol hebben gedronken, hebben een verminderde coördinatie van hun bewegingen.
Alcohol wordt in het lichaam afgebroken, maar kan ook door gaswisseling het lichaam verlaten.
(1p)Waar vindt de gaswisseling plaats?

Oorproblemen bij katten
Marek heeft op internet de volgende informatie gevonden over oorproblemen bij katten: Oormijten zijn kleine spinachtige beestjes die in de gehoorgang van de kat kunnen leven. Ze voeden zich daar met oorsmeer, huidschilfers en weefselvocht. De aanwezigheid van de mijten
zorgt voor irritatie van de gehoorgang. Katten kunnen een oorontsteking krijgen nadat bacteriën vanuit de luchtwegen het middenoor van de kat zijn binnengedrongen. Zo’n ontsteking wordt meestal pas opgemerkt als de zenuwen in het middenoor aangetast zijn. Dan kan de kat een hangend oor
krijgen. Op latere leeftijd kunnen katten doof worden, doordat delen van het oor niet meer goed werken.
In de afbeelding hieronder zie je een schematische tekening van een kattenoor. De namen en de functies van de delen zijn hetzelfde als bij
mensen.

(1p)Leg uit hoe bacteriën vanuit de luchtwegen het middenoor kunnen bereiken.

Haaien
De meeste haaiensoorten zijn roofvissen. Ze jagen op vissen en zeezoogdieren zoals zeehonden, maar ook op inktvissen en kreeftachtigen.

Haaien vormen niet de eerste, maar de laatste schakel van veel voedselketens in zee.
Haaien halen adem met kieuwen. Water stroomt de bek in en langs de kieuwen er weer uit (zie de afbeelding).

De letters P en Q geven twee plaatsen aan waar het water langs stroomt.

(1p)Op welke plaats bevat het water meer koolstofdioxide, bij P of bij Q? Leg je antwoord uit.

Eucalyptusbomen
Wetenschappers in Australië zoeken naar nieuwe manieren om uit te vinden of er ergens goud in de bodem zit. Ze hebben ontdekt dat eucalyptusbomen goud uit de bodem kunnen opnemen. Dit goud is terug te vinden in de bladeren van die bomen.

Er zijn meer dan 700 soorten eucalyptusbomen, waarvan de meeste alleen in Australië voorkomen. Er zijn eucalyptussoorten met een dikke waslaag op de bladeren en soorten met een dunne waslaag.
De bloemen van sommige eucalyptussoorten hebben geen gekleurde kroonbladeren, maar ze vallen op door een groot aantal witte of fel gekleurde meeldraden (zie de afbeelding).

Olie uit bladeren van sommige eucalyptussoorten wordt gebruikt om slijmvorming in de luchtwegen te verminderen. Te veel slijm in de luchtwegen kan benauwdheid veroorzaken.
(1p)Leg uit waardoor te veel slijm benauwdheid kan veroorzaken.

Een experiment
In de afbeelding zie je een opstelling voor een experiment. De opstelling staat in het licht. De plant staat met de wortels in water met voedingszouten en de muis krijgt voldoende voedsel. Koolstofdioxide en zuurstof kunnen zich door het slangetje over beide ruimtes verspreiden.

In het schema hieronder geven twee pijlen een richting aan waarin koolstofdioxide en zuurstof zich in de proefopstelling verspreiden.

(1p)welk gas verspreidt zich voornamelijk in de richting van 1 en welk gas verspreidt zich voornamelijk in de richting van 2

Gapen

Met echoscopie is aangetoond dat mensen al vóór de geboorte gapen (zie de afbeelding).

Over de functie van gapen bestaan verschillende ideeën. Gapen begint met een diepe inademing. Vroeger dacht men daarom dat gapen werd veroorzaakt door zuurstoftekort. Door te gapen zou er dan meer zuurstof in het bloed komen.
(1p)Leg uit dat gapen bij een ongeboren baby niet tot gevolg kan hebben dat er meer zuurstof in het bloed komt.