Wat is afweer?
Afweer is elke weerstand die het lichaam tegen een ziekteverwekker verricht.
Wat zijn antigenen?
Alle cellen van een organisme hebben een specifiek eiwit op hun membraan. Zo’n specifiek eiwit heet een antigeen. Antigenen van de cellen worden de gehele dag door het afweersysteem gecontroleerd. Een binnengedrongen pathogeen wordt dan ook direct door een afwijkend antigeen herkend. Als cellen van het afweersysteem lichaamsvreemde antigenen tegen komen komt het immuunsysteem op gang. Als het immuunsysteem goed genoeg functioneert zal het immuunsysteem vroeg of laat alle binnengedrongen ziekteverwekkers uitschakelen.
Welke verdedigingslinies heeft het lichaam tot haar beschikking?
Grof samengevat kent het afweersysteem de volgende drie verdedigingslinies. Een ziekteverwekker moet de eerste en tweede lijns defensie doorbreken voordat het immuunsysteem wordt geactiveerd en je immuun kunt worden tegen deze ziekteverwekker.
Barrière 1: de huid: externe niet-specifieke afweer
Barrière 2: de slijmvliezen en zuur: de interne niet-specifieke afweer.
Barrière 3: het immuunsysteem: de specifieke en de algemene/aspecifieke afweer.
Specifieke afweer
Specifieke afweer: de afweer die wordt geactiveerd ter bestrijding van een specifieke ziekteverwekker, met een hoofdrol voor T-cellen en de B-cellen.
B-cellen (plasmacellen) maken antistoffen aan en markeren zo “de indringer” (bacterie etc.). Bij virussen zorgen de antistoffen er voor dat ze geen cellen meer binnen kunnen gaan. Bij bacteriën zorgen antistoffen en complementfactoren er samen voor dat óf de cel kapot gaat óf makkelijk vernietigd kan worden door fagocyten. De T-cellen spelen ook een belangrijke rol is de specifieke afweer. De T-cellen spelen vooral een rol bij pathogenen die zich ophouden in de cellen van de gastheer, en dus het grootste deel van de tijd uit zicht zijn van het afweersysteem. Geactiveerde T-cellen zijn in staat om met virussen geïnfecteerd cellen lek te schieten. celinhoud en ziekteverwekker kunnen daarna makkelijk worden opgeruimd.
De specifieke afweer is onder te verdelen in cellulaire afweer en humorale afweer. Het humorale (extracellulaire) afweersysteem richt zich op ziekteverwekkers in het lichaamsvocht (bloed etc.), het (intra)cellulaire afweersysteem richt zich op zieke, geïnfecteerde cellen.
Aspecifieke afweer
Aspecifieke afweer: stoffen en cellen die zich niet specifiek richten op een ziekteverwekker. Fagocyten zijn cellen die andere cellen vernietigen (‘opeten’, fagocytose) en eventueel het antigeen op hun celoppervlak plaatsen zodat het in de lymfeknopen kan worden gepresenteerd aan andere witte bloedcellen waarmee de specifieke afweer wordt geactiveerd. Bij dit deel van de afweer zijn de monocyten, neutrofielen en eosinefielen betrokken
Welke bloedcellen vervullen een rol in het afweersysteem?
De hoofdrolspelers in het afweersysteem zijn: leukocyten (witte bloedcellen), cytokines (eiwitten die gebruikt worden voor de interne communicatie), antilichamen en complement.
De B-cellen spelen hun rol in de humorale afweer. Dit wil zeggen zolang de ziekteverwekker zich bevindt in het lichaamsvocht van de gastheer en niet in de cellen. De geactiveerde B-cellen produceren antistoffen die de ziekteverwekkers onschadelijk maken, en zich vervolgens makkelijker laten fagocyteren
De T-cellen spelen hun rol bij de cellulaire afweer. Dat wil zeggen dat de pathogeen zich heeft verstopt in de gellen van de gastheer. Vaak komen de T-cellen in actie bij virusinfecties. Geactiveerde T-cellen kunnen met virussen geïnfecteerde cellen “lekprikken” waarna vervolgens de gehele celinhoud, inclusief het virus, netjes kan worden opgeruimd.
De monocyten, neutrofielen en eosienefielen spelen hun rol in het aspecifieke deel van het afweersysteem. Het zijn fagocyten. Dit betekent dat zo alle lichaamsvreemde stoffen opeten (fagocyteren) en vervolgens afbreken. Fagocyten kunnen kunnen de specifieke afweer op gang brengen door APC te worden en vervolgens inactieve B-cellen en T-cellen te activeren.
Een video over de bloedcellen die betrokken zijn bij de afweer en een uitleg over de aspecifieke afweer is hiernaast te bekijken. Het is een uitleg op vwo niveau. het is handig om tijdens het bestuderen van deze video je BiNaS-boekje erbij te houden. De tabellen 84i t/m 84m gaan over de afweer.
