Oogpracticum
Bas en Kaya doen tijdens de biologieles een practicum over de bouw van het oog. Ze hebben de opdracht gekregen om het oog van een schaap te ontleden.
Ze bekijken eerst de buitenkant van het oog en maken een schematische tekening, die je hieronder ziet. Het deel waarvan ze de naam niet weten, is aangegeven met een vraagteken.

(1p) Noteer de naam van het buitenste, witte deel van het oog dat is aangegeven met het vraagteken.

Oogpracticum
Bas en Kaya doen tijdens de biologieles een practicum over de bouw van het oog. Ze hebben de opdracht gekregen om het oog van een schaap te ontleden.
Ze bekijken eerst de buitenkant van het oog en maken een schematische tekening, die je hieronder ziet. Het deel waarvan ze de naam niet weten, is aangegeven met een vraagteken.

Het valt Bas en Kaya op dat de pupil van het schapenoog heel groot is.
Ze praten over de werking van de pupilreflex.
Bas zegt dat de kringspieren in de iris ontspannen zijn als een pupil groot is.
Kaya zegt dat een pupil in het donker groter wordt.
(1p) Wie heeft gelijk?

Oogpracticum
Bas en Kaya doen tijdens de biologieles een practicum over de bouw van het oog. Ze hebben de opdracht gekregen om het oog van een schaap te ontleden.
Ze bekijken eerst de buitenkant van het oog en maken een schematische tekening, die je hieronder ziet. Het deel waarvan ze de naam niet weten, is aangegeven met een vraagteken.

Het valt Bas en Kaya op dat de pupil van het schapenoog heel groot is. Bas en Kaya snijden het oog open en halen de lens eruit. Bas houdt de lens dicht bij een krant. Hij kan door de lens de letters scherp zien. Nu beweegt hij de lens wat verder van de krant af. Om het beeld scherp te houden, zou de vorm van de lens moeten veranderen.
(1p) Moet de lens uit het schapenoog dan boller of platter worden? Leg je antwoord uit

De erwtenplant
Tijdens de biologieles onderzoeken leerlingen verschillende delen van een erwtenplant. Ze bekijken de cellen van het blad.
De leerlingen maken een preparaat van het blad van de erwtenplant en bekijken dit onder de microscoop.
In de tabel hieronder staan delen die bij cellen aanwezig kunnen zijn.

(1p) Kruis bij elk deel aan of het wel of niet in het preparaat van de cellen van het blad aanwezig is.

De erwtenplant
Tijdens de biologieles onderzoeken leerlingen verschillende delen van een erwtenplant. Ze bekijken de cellen van het blad.
De leerlingen maken een preparaat van het blad van de erwtenplant en bekijken dit onder de microscoop.
De cellen in het blad van de erwtenplant hebben 14 chromosomen. De geslachtscellen van de erwtenplant ontstaan door een bepaalde celdeling
en hebben daardoor een ander aantal chromosomen.
(1p) Wat is de naam van de celdeling waarbij de geslachtscellen ontstaan? En hoeveel chromosomen heeft een geslachtscel van een erwtenplant?

De erwtenplant
Tijdens de biologieles onderzoeken leerlingen verschillende delen van een erwtenplant. Ze bekijken de cellen van het blad.
De leerlingen maken een preparaat van het blad van de erwtenplant en bekijken dit onder de microscoop.

De erwtenplant maakt eiwitrijke zaden. Om deze eiwitten te maken, heeft de plant mineralen nodig. Nadat de plant de mineralen heeft opgenomen,
worden ze vervoerd naar de vruchtbeginsels van de plant.

(1p)Worden de mineralen opgenomen door de huidmondjes of door de wortelharen? En worden ze vervoerd door de houtvaten of door de bastvaten?

Werkstuk keizerspinguïn
Jort maakt voor het vak biologie een werkstuk over de keizerspinguïn. Keizerspinguïns zijn grote vogels die leven op de Zuidpool. Over hun voortplantingsgedrag schrijft hij de volgende zinnen op:

1 Het mannetje duwt zijn snavel op zijn borst en maakt een geluid, waarna het vrouwtje naar hem toe loopt.
2 Het mannetje en het vrouwtje strekken hun nek naar boven en kijken elkaar een tijdje aan.
3 Het mannetje en het vrouwtje paren met elkaar.
4 Het vrouwtje legt één ei en gaat daarna naar zee om zich te voeden.
5 Het mannetje houdt het ei op zijn voeten onder een huidplooi warm.
6 Als het kuiken uit het ei gekomen is, bedelt het met gepiep om eten en wordt het gevoed door het mannetje.
7 Na twee maanden keert het vrouwtje terug en gaat het mannetje naar zee om zich te voeden.
Op de uitwerkbijlage hieronder staat een tabel met twee typen voortplantingsgedrag die passen bij vier zinnen uit de tekst.

(2p) Noteer bij elk type voortplantingsgedrag de nummers van twee zinnen die erbij horen.

Werkstuk keizerspinguïn
Jort maakt voor het vak biologie een werkstuk over de keizerspinguïn. Keizerspinguïns zijn grote vogels die leven op de Zuidpool. Over hun voortplantingsgedrag schrijft hij de volgende zinnen op:

Jort leest de volgende informatie:
Keizerspinguïns eten krill en inktvis. Krill bestaat uit garnaalachtige diertjes die leven van plantaardig plankton. De keizerspinguïn jaagt op inktvis en is soms zelf de prooi van orka’s. Hieronder zie je het voedselweb dat Jort heeft gemaakt. Bij de nummers 1, 2 en 3 moet hij de namen van drie organismen nog invullen.

In het voedselweb ontbreken nog drie organismen.
(2p)Welke organismen uit de tekst moeten bij de nummers 1, 2 en 3 in het voedselweb staan?
Schrijf je antwoord zo op:
1: .......................................................
2: .......................................................
3: .......................................................

Werkstuk keizerspinguïn
Jort maakt voor het vak biologie een werkstuk over de keizerspinguïn. Keizerspinguïns zijn grote vogels die leven op de Zuidpool. Over hun voortplantingsgedrag schrijft hij de volgende zinnen op:

In het ijskoude water kunnen de keizerspinguïns een half uur op grote diepte jagen. Daarna moeten ze naar boven komen om adem te halen.

(1p)Noteer de naam van het orgaan van de keizerspinguïn waarin de gaswisseling plaatsvindt.

Werkstuk keizerspinguïn
Jort maakt voor het vak biologie een werkstuk over de keizerspinguïn. Keizerspinguïns zijn grote vogels die leven op de Zuidpool. Over hun voortplantingsgedrag schrijft hij de volgende zinnen op:

Jort schrijft in zijn werkstuk dat er ook andere soorten pinguïns zijn. Hij kopieert een stamboom van internet en plakt die in zijn werkstuk. Je ziet deze stamboom hieronder.

Hieronder staan twee uitspraken die Jort doet over deze stamboom.

(1p) Geef aan bij elke uitspraak aan of deze juist of onjuist is.

Groente uit zee
Sushi kan bestaan uit rijst met vis en groenten, omwikkeld met zeewier. Milan en Sem maken tien sushirolletjes.

De ingrediënten die ze hiervoor gebruiken zijn:
 avocado
 gekookte rijst
 zalm
 zeewier
In de tabel hieronder staat informatie over de voedingswaarde van de ingrediënten die ze gebruiken.

In de tabel ontbreken de gegevens van een groep voedingsstoffen die als brandstof kan dienen.
(1p) Welke groep voedingsstoffen ontbreekt in de tabel?

Groente uit zee
Sushi kan bestaan uit rijst met vis en groenten, omwikkeld met zeewier. Milan en Sem maken tien sushirolletjes.

De ingrediënten die ze hiervoor gebruiken zijn:
 avocado
 gekookte rijst
 zalm
 zeewier
In de tabel hieronder staat informatie over de voedingswaarde van de ingrediënten die ze gebruiken.

Over de voedingsvezels die in de tabel staan, doen Milan en Sem elk een uitspraak:
Milan zegt dat voedingsvezels volledig worden verteerd en opgenomen in het bloed.
Sem zegt dat voedingsvezels zorgen voor een goede darmperistaltiek.
(1p) Wie heeft gelijk?

Groente uit zee
Sushi kan bestaan uit rijst met vis en groenten, omwikkeld met zeewier. Milan en Sem maken tien sushirolletjes.

De ingrediënten die ze hiervoor gebruiken zijn:
 avocado
 gekookte rijst
 zalm
 zeewier
In de tabel hieronder staat informatie over de voedingswaarde van de ingrediënten die ze gebruiken.

In de tabel staan voedingsstoffen waaruit zeewier bestaat. Welke van deze voedingsstoffen worden door de zeewierplanten opgenomen uit de zee?

Groente uit zee
Sushi kan bestaan uit rijst met vis en groenten, omwikkeld met zeewier. Milan en Sem maken tien sushirolletjes.

De ingrediënten die ze hiervoor gebruiken zijn:
 avocado
 gekookte rijst
 zalm
 zeewier
In de tabel hieronder staat informatie over de voedingswaarde van de ingrediënten die ze gebruiken.

Milan en Sem hebben de sushirolletjes opgegeten.
(1p) Waar worden de meeste verteerde voedingsstoffen uit de sushi opgenomen in het bloed?

Meerlingen
In Nederland vinden elk jaar ongeveer 200.000 geboortes plaats. Bij 2140 van die geboortes wordt een meerling (twee of meer baby’s tegelijk) geboren.
(1p)Wat is de kans op een geboorte van een meerling in Nederland?

Meerlingen
In Nederland vinden elk jaar ongeveer 200.000 geboortes plaats. Bij 2140 van die geboortes wordt een meerling (twee of meer baby’s tegelijk) geboren.
Er zijn genen die de kans op een meerling vergroten. Zo is er een gen dat ervoor zorgt dat de hypofyse meer van het hormoon FSH produceert. Dit
hormoon stimuleert de rijping van eicellen. Ook is er een gen dat ervoor zorgt dat het orgaan waarin de eicellen rijpen, sterker reageert op het
hormoon FSH.
(1p) Noteer de naam van het orgaan waarin de eicel rijpt.

Meerlingen
In Nederland vinden elk jaar ongeveer 200.000 geboortes plaats. Bij 2140 van die geboortes wordt een meerling (twee of meer baby’s tegelijk) geboren.
Er zijn genen die de kans op een meerling vergroten. Zo is er een gen dat ervoor zorgt dat de hypofyse meer van het hormoon FSH produceert. Dit
hormoon stimuleert de rijping van eicellen. Ook is er een gen dat ervoor zorgt dat het orgaan waarin de eicellen rijpen, sterker reageert op het
hormoon FSH.
(1p) Leg uit dat een vrouw die draagster is van deze twee genen een grotere kans op een twee-eiige tweeling heeft.

Het oor van de kat
Doofheid komt bij witte katten vaker voor dan bij gekleurde katten. In de afbeelding is het gehoororgaan van een kat schematisch weergegeven met daarin de delen P tot en met S.

Welke letter geeft het deel aan dat zintuigcellen bevat voor geluiden?

Het oor van de kat
Doofheid komt bij witte katten vaker voor dan bij gekleurde katten. In de afbeelding is het gehoororgaan van een kat schematisch weergegeven met daarin de delen P tot en met S.

(1p)In welk deel van het centraal zenuwstelsel vindt bewuste waarneming van geluid plaats?

Het oor van de kat
Doofheid komt bij witte katten vaker voor dan bij gekleurde katten. In de afbeelding is het gehoororgaan van een kat schematisch weergegeven met daarin de delen P tot en met S.

Met een gehoortest kan een onderzoeker bepalen of een kat doof is. De kat wordt onder narcose gebracht en er worden elektroden aangebracht op de kop van de kat. De kat krijgt via oordopjes geluiden afgespeeld. Als de kat de geluiden waarneemt, gaat op het computerscherm de lijn omhoog en omlaag. Op het scherm in de afbeelding zie je de resultaten van de gehoortest van een witte kat.

Hieronder staan twee uitspraken.

(1p)Kruis bij elke uitspraak aan of deze juist of onjuist is.

Osteogenesis imperfecta
Osteogenesis imperfecta (OI) is een zeldzame erfelijke aandoening, veroorzaakt door een dominant gen. Bij OI komen ook gebitsafwijkingen voor. Het tandbeen is dan minder sterk en het tandglazuur slijt sneller. Als er gaatjes ontstaan, zijn deze moeilijk te behandelen omdat de tanden en kiezen erg breekbaar zijn.
(2p) In de afbeelding zie je schematisch een doorsnede van een kies. Hierin zijn delen aangegeven met P tot en met S.

(2p) Met welke letter is het tandbeen aangegeven? En met welke letter is het tandglazuur aangegeven?
Schrijf je antwoord zo op:
tandbeen: ......................................................................................................
tandglazuur: ..................................................................................................

Osteogenesis imperfecta
Osteogenesis imperfecta (OI) is een zeldzame erfelijke aandoening, veroorzaakt door een dominant gen. Bij OI komen ook gebitsafwijkingen voor. Het tandbeen is dan minder sterk en het tandglazuur slijt sneller. Als er gaatjes ontstaan, zijn deze moeilijk te behandelen omdat de tanden en kiezen erg breekbaar zijn.

Voor mensen met OI is een goede verzorging van het gebit, door tandenpoetsen en flossen, extra belangrijk. Ook moeten ze vaker naar de tandarts voor een gebitscontrole.
(1p) Noteer nog een andere maatregel om gaatjes te voorkomen.

Osteogenesis imperfecta
Osteogenesis imperfecta (OI) is een zeldzame erfelijke aandoening, veroorzaakt door een dominant gen. Bij OI komen ook gebitsafwijkingen voor. Het tandbeen is dan minder sterk en het tandglazuur slijt sneller. Als er gaatjes ontstaan, zijn deze moeilijk te behandelen omdat de tanden en kiezen erg breekbaar zijn.

(2p) Melisa heeft OI en is heterozygoot voor deze eigenschap. Henk heeft de aandoening niet. Ze krijgen samen een baby.
Hieronder staat een kruisingsschema.

 Vul het kruisingsschema in.
 Bepaal de kans dat hun baby OI heeft.

Osteogenesis imperfecta
Osteogenesis imperfecta (OI) is een zeldzame erfelijke aandoening, veroorzaakt door een dominant gen. Bij OI komen ook gebitsafwijkingen voor. Het tandbeen is dan minder sterk en het tandglazuur slijt sneller. Als er gaatjes ontstaan, zijn deze moeilijk te behandelen omdat de tanden en kiezen erg breekbaar zijn.

Melisa heeft OI en is heterozygoot voor deze eigenschap. Henk heeft de aandoening niet. Ze krijgen samen een baby. Henk en Melisa willen graag met zekerheid laten vaststellen of de foetus OI heeft.
(1p)Leg uit dat echoscopie daarvoor geen geschikt onderzoek is.