Evolutie van de mens
De evolutie van de mens wordt gestuurd door twee belangrijke gebeurtenissen die ook nog eens in verband staan met elkaar. Deze gebeurtenissen zijn het verliezen van de vacht en het ontwikkelen van een taal. Deze twee belangrijke gebeurtenissen hebben ervoor gezorgd dat de moderne mens zich van een harige, op vier benen lopende primaat heeft ontwikkeld tot een naakte rechtop lopende mens: de Homo sapiens. Deze twee hiervoor omschreven gebeurtenissen worden bij het thema bottleneck besproken.
Deze les gaat over hoe de moderne mens in vele miljoenen jaren is ontstaan vanuit een primaten oermoeder. De moderne mens heeft net als alle grote mensapen, kleine mensapen, Afrikaanse mensapen, Aziatische mensapen en alle andere aapachtige één gemeenschappelijke voorouder. Al deze soorten zijn vanaf 65 miljoen jaar geleden ontstaan uit de primaten oermoeder. Aangenomen wordt dat Ida de moeder aller primaten is. Ida leefde ongeveer 65 miljoen jaar geleden
In de onderstaande afbeelding is het ontstaan van de moderne mens wat meer in detail uitgewerkt. Wat opvalt is dat ongeveer tien miljoen jaar geleden de meest recente gemeenschappelijke voorouder van de Afrikaanse mensapen en de mens moet hebben geleefd. Zeven miljoen jaar geleden zijn de vroegste mensachtigen ontstaan. Lucy is één van de beroemdste vroege mensachtigen, omdat er een heel compleet skelet van haar is gevonden in Afrika. De naam Australopithecus afarensis betekent ” Zuidelijke mensaap uit Afar”.
Ongeveer zeven miljoen jaar geleden is er een tak ontsproten waar de moderne mens uit is ontstaan. Echter deze zeven miljoen jaar durende evolutie heeft een heel scala van succesvolle en minder succesvolle mensachtigen (homininen) opgeleverd. De succesvolste mensachtige waren die mensachtige die taal ontwikkelde. Door het ontstaan van taal zijn onze hersenen extreem gegroeid. Althans dat is een plausibele theorie. Mensachtige die geen taal ontwikkelde waren minder succesvol. Vroeg of laat hebben zij het toneel moeten verlaten.
Mijlpalen in de evolutie
Naast de eerder genoemdebottleneck ervaringen, laat de evolutie van de mens zich verder kenmerken door een aantal belangrijke gebeurtenissen. De gebeurtenissen die van belang zijn bij de evolutie van de mens staan in het schema hieronder.
Bovenstaande mijlpalen in de evolutie van de mens hebben een grote rol gespeelt bij de ontwikkeling en de fysieke vormgeving van de mens. Het is natuurlijk niet altijd mogelijk om aan te geven wat de invloed van een gebeurtenis of ontwikkeling is op de evolutie van een soort. Maar een paar mijlpalen hebben zo’n grote en duidelijke invloed gehad op de ontwikkeling van de moderne mens dat ze het bespreken waard zijn.
1. Ontstaan van de monogame relatie heeft ervoor gezorgd dat niet alleen de dominante mannen in de populatie konden paren, en dat erdoor de mannen niet meer om dominantie hoeft te worden gevochten. De rol van de grote hoektanden was na intrede van de monogamie uitgespeeld. Onze voorouders waren blad-, vrucht- en zaadeters en hadden de grote dolkvormige hoektanden niet nodig voor het vangen van een prooi, maar voor de gevechten met rivaliserende mannetjes. In onderlinge gevechten werd bepaald wie de baas was in de groep en met de vrouwtjes mocht paren. Grote dolkvormige hoektanden werden na intrede van de monogamie overbodig, en werden door een afnemende selectiedruk alsmaar kleiner en kleiner (use it or lose it).
2. De beheersing van het vuur was ook een belangrijke gebeurtenis in de evolutie van de mens. Doordat voedsel kon worden verwarmd kon de vroege mens veel meer energie en andere nuttige stoffen uit de voeding halen. Gevolg hiervan was weer dat men veel minder tijd per dag hoefde te besteden aan eten. Er ontstond vrije tijd. En wat ga je doen in deze vrije tijd? Zorgen voor vermaak. De eerste kunstuitingen ontstaan. De rotstekeningen in Frankrijk zijn daar een goed voorbeeld van. Maar omdat het voedsel ook niet meer zo keihard was, hoefde er ook niet meer zo hard op te worden gekauwd. Kauwspieren en het gebit werden onder de wegvallende selectiedruk kleiner. En doordat er veel spiermassa rondom de schedel verloren ging kon deze schedel makkelijk meegroeien met de uitdijende hersenen.
3. De ontwikkeling van taal heeft van alle mijlpalen de grootste invloed gehad op de evolutie van de mens. Wanneer de taal zich begon te ontwikkelen is niet echt duidelijk. Wat wel duidelijk is, is de invloed van taal op de ontwikkeling van de hersenen, en de ontwikkeling van de hersenen op het taalvermogen. Mensachtige die voorzichtig begonnen met praten, deden extra aanspraak op het “rekenvermogen” van de hersenen. Taal zette de ontwikkeling van de hersenen in gang. Maar hoe groter, of hoe beter de hersenen ontwikkeld zijn, des te meer “rekenvermogen” voor taal er beschikbaar is. Kortom: taal en hersengroei hadden een enorme positieve feedback op elkaar. Vanaf ongeveer 2,5 miljoen jaar geleden begonnen de hersenen van de vroege homininen te groeien, en na een redelijk lange groeiperiode van meer dan 2 miljoen jaar kwam de groei ongeveer 200.000 jaar geleden plotseling tot stilstand . De hersenen van Australopithecus (waaronder Lucy) waren even groot als de hersenen van de moderne chimpansees. Met de verschijning van de Homo afstamming begonnen de hersenen groeien en hield stand tot het ontstaan van de Homo sapiens. Vraag is nu waarom ongeveer 200.000 jaar geleden de groei is gestopt. Hiervoor is een goede verklaring te verzinnen. Grote hersenen moeten in een groot hoofd. Grote hoofden leveren een enorm probleem bij de geboorte. Het geboortekanaal van de vrouw bepaalt de maximale schedelgroei en hersengroei van de mens. Volgens de hierboven genoemde theorie is ongeveer 200.000 jaar geleden de maximale schedelomvang voor een zuigeling bereikt. Moeders die kinderen probeerde te baren zijn naar alle waarschijnlijkheid beide gestorven tijdens de bevalling omdat het kind er niet uit kon. Kinderen vroeger baren (bij 7 of 8 maanden) is geen optie, omdat het kind dan nog onvoldoende ontwikkeld is om buiten de baarmoeder levensvatbaar te zijn. Dus taal is de motor geweest op de groei van de hersenen en het geboortekanaal van de vrouw de handrem op de groei van de hersenen.
