Regeling (SE)

Clickertraining

Een clicker is een doosje met een metalen plaatje dat een click-geluid maakt. Hondentrainers gebruiken deze clicker bij het trainen van honden.

Eerst leert de hond dat er na de click altijd een beloning volgt. Daarna leert hij bijvoorbeeld om te gaan zitten. Zodra de hond gaat zitten hoort hij een click en weet hij dat er een beloning volgt.

In welk deel van het centraal zenuwstelsel vindt de bewustwording plaats bij het horen van de click?

Hormoonklieren werken samen
Twee hormoonklieren zijn de hypofyse en de schildklier. De hypofyse maakt het hormoon TSH. TSH beïnvloedt de schildklier. De schildklier maakt schildklierhormoon, dat de verbranding in de cellen van het lichaam stimuleert. In de afbeelding zie je de omtrek van het lichaam van een mens waarin vijf plekken zijn aangegeven met een letter.

(2p)Welke letter geeft de plek aan waar de hypofyse zich bevindt?
En welke letter geeft de plek aan waar de schildklier zich bevindt?
Schrijf je antwoord zo op:
hypofyse: letter .....
schildklier: letter ……

Het schildklierhormoon beïnvloedt de verbranding in de cellen van het lichaam.
In het schema zie je hoe het hormoon TSH de werking van de schildklier beïnvloedt.

Als de hypofyse meer TSH aanmaakt, ontstaat er meer koolstofdioxide in de cellen van het lichaam.
(1p)Leg dat uit.

Dwerggroei bij katten
Als een kat zich niet goed ontwikkelt en delen van het lichaam te klein blijven, wordt dat dwerggroei genoemd. Een voorbeeld hiervan is het kattenras Munchkin, waarbij de katten zeer
korte poten hebben in verhouding tot hun lichaam (zie de afbeelding).

Dwerggroei kan verschillende oorzaken hebben. Dwerggroei kan ontstaan doordat de hypofyse en de schildklier minder goed werken.
(1p)Geef de naam van het orgaanstelsel waar de hypofyse en de schildklier bij horen.

Wespenallergie
Door een steek van een wesp krijg je een gifstof in je lichaam. Er ontstaat daardoor een pijnlijk gezwel. Bij sommige mensen veroorzaakt een wespensteek een allergische reactie.
Bij een allergische reactie kunnen er vele rode bultjes op de huid ontstaan. Ook kan een allergische reactie leiden tot een astma-aanval of een opgezwollen keel. Bij een allergische reactie reageren witte bloedcellen op het gif van de wesp door antistoffen te maken. Hierbij komt de stof histamine vrij. Histamine zorgt ervoor dat de bloedvaten wijder worden. Door histamine laten de wanden van de haarvaten ook meer vocht door naar het weefsel, waardoor de rode bultjes en zwellingen ontstaan. Je ziet een afbeelding waarin de drie stappen van de allergische reactie schematisch zijn getekend met antigenen, antistoffen en witte bloedcellen.

Er zijn twee mogelijkheden om zo’n allergische reactie na een wespensteek te voorkomen:
1 Noodpen: Met een noodpen kan na een wespensteek adrenaline worden geïnjecteerd. Adrenaline vernauwt de bloedvaten en zorgt dat de luchtwegen wijder worden.
2 Immuuntherapie: Door steeds een beetje meer wespengif toe te dienen, wordt het afweersysteem minder gevoelig gemaakt. Het lichaam went er langzaam aan en het immuunsysteem zal minder heftig gaan reageren wanneer iemand gestoken wordt door een wesp.
De immuuntherapie duurt 3 tot 5 jaar.
(1p)Adrenaline wordt ook in het lichaam gemaakt. Door welke hormoonklier wordt adrenaline gemaakt?

Transgender personen
Mensen worden een transgender persoon genoemd als ze mannelijke geslachtsorganen hebben maar zich vrouw voelen, of als ze vrouwelijke geslachtsorganen hebben maar zich man voelen. Transgender personen die als man geboren zijn, kunnen zich met vrouwelijke geslachtshormonen laten behandelen. Daardoor krijgen ze geleidelijk aan vrouwelijke geslachtskenmerken. Met medicijnen remmen ze de productie van mannelijke geslachtshormonen af. Hieronder zie je welke effecten de behandeling heeft en na hoeveel tijd
het maximale effect bereikt is.

Soms laat een transgender persoon zich aan de geslachtsorganen opereren. De mannelijke geslachtsdelen worden dan zo veranderd dat ze lijken op vrouwelijke geslachtsdelen. Na zo’n operatie is het niet meer nodig om medicijnen te gebruiken die de productie van mannelijke geslachtshormonen afremmen.
(1p)Leg uit waardoor dit niet meer nodig is.

In de achtbaan
Demi gaat naar een pretpark. Eerst wil ze in de achtbaan die meerdere loopings maakt. Terwijl ze in de rij staat, hoort ze muziek en het gegil van de mensen in de achtbaan. Ze ziet felgekleurde lichtjes en ze ruikt de poffertjes van een poffertjeskraam dichtbij.

Terwijl Demi wacht, zetten haar zintuigen prikkels om in impulsen.

Wat zijn de adequate prikkels die Demi waarneemt op deze kermis?

In de achtbaan
Demi gaat naar een pretpark. Eerst wil ze in de achtbaan die meerdere loopings maakt. Terwijl ze in de rij staat, hoort ze muziek en het gegil van de mensen in de achtbaan. Ze ziet felgekleurde lichtjes en ze ruikt de poffertjes van een poffertjeskraam dichtbij. Terwijl Demi wacht, zetten haar zintuigen prikkels om in impulsen. Als Demi in de achtbaan ondersteboven hangt, geeft een zenuw informatie door aan haar hersenen over de veranderde houding van haar lichaam.

Demi is misselijk geworden door de achtbaan. Het braakcentrum in haar hersenstam stuurt impulsen naar de spieren van haar maag. De maagspieren knijpen zich daarna samen.
(1p)Door welke typen zenuwcellen worden deze impulsen van de hersenstam naar de maag geleid?

Suiker tegen de pijn?
De meeste kinderen tot en met 4 jaar worden een aantal keer gevaccineerd. Ze zijn dan immuun voor twaalf ernstige infectieziekten. Veel kinderen huilen na de prik omdat ze schrikken of omdat ze de prik als pijnlijk ervaren.
Een van de ziekten waartegen kinderen worden gevaccineerd, is de bof.
Veel kinderen huilen omdat de prik pijn doet.
(1p)In welk onderdeel van het centraal zenuwstelsel vindt de bewustwording van de pijn plaats?
A
B
C
D

Een bevalling
Mandy is zwanger. De verloskundige onderzoekt hoe de foetus in de baarmoeder ligt. Zij zegt dat de foetus in de meest voorkomende houding
ligt voor een natuurlijke bevalling.

Voor de ontsluiting krijgt Mandy weeën. Deze weeën zijn samentrekkingen van bepaalde spieren. Deze samentrekkingen zijn onbewuste bewegingen. Hormonen geven bepaalde prikkels waardoor weeën ontstaan.
(1p)Wat is de naam van deze prikkels?

Pijn
Als het lichaam ergens beschadigd wordt, bijvoorbeeld door een val of een ontsteking, ontstaat pijn. Voor het bestrijden van pijn kunnen verschillende middelen worden voorgeschreven door een arts. In de afbeelding zie je waar pijnbestrijdende middelen werken.

Bij een val worden de pijnprikkels vanuit de zenuwuiteinden van de ‘pijnzintuigen’ in de huid doorgegeven naar het centraal zenuwstelsel.
Sterke pijnstillers stoppen de impulsoverdracht van de zenuwcellen in het centraal zenuwstelsel. De impulsoverdracht wordt gestopt bij deel P.
(1p)Welk deel van het centraal zenuwstelsel is aangegeven met de letter P?

Alcoholconsumptie
De meeste mensen die te veel alcohol drinken, voelen zich de volgende dag minder fit en hebben vaak last van hoofdpijn. Alcohol zorgt voor vochtverlies, waardoor ook de hersenvliezen uitdrogen. Dit veroorzaakt de hoofdpijn. Alcohol remt de aanmaak van ADH, een hormoon dat wordt uitgescheiden door de hypofyse. Normaal stuurt dit hormoon de nieren aan, zodat er niet te veel water via de urine het lichaam verlaat. Mensen die alcohol hebben gedronken, hebben een verminderde coördinatie van hun bewegingen.
(1p)In welk deel van het centrale zenuwstelsel vindt de coördinatie van bewegingen plaats?

Alcoholconsumptie
De meeste mensen die te veel alcohol drinken, voelen zich de volgende dag minder fit en hebben vaak last van hoofdpijn. Alcohol zorgt voor vochtverlies, waardoor ook de hersenvliezen uitdrogen. Dit veroorzaakt de hoofdpijn. Alcohol remt de aanmaak van ADH, een hormoon dat wordt uitgescheiden door de hypofyse. Normaal stuurt dit hormoon de nieren aan, zodat er niet te veel water via de urine het lichaam verlaat. Mensen die alcohol hebben gedronken, hebben een verminderde coördinatie van hun bewegingen.
Alcohol wordt in het lichaam afgebroken, maar kan ook door gaswisseling het lichaam verlaten. De hypofyse maakt het hormoon ADH. ADH wordt gemaakt in de hypofyse en  regelt de productie van de urine. Je ziet hier een afbeelding van het hormoonstelsel.

(1p)Welke letter wijst de hypofyse aan?

Seks in de huwelijksnacht
Esmeralda en Ronald trouwen op 25 mei. In de huwelijksnacht hebben ze geslachtsgemeenschap. Twee weken later merkt Esmeralda dat ze niet ongesteld wordt. Normaal heeft ze een regelmatige cyclus van 28 dagen.

Esmeralda vermoedt dat ze zwanger is geworden. Ze koopt een zwangerschapstest. De test meet of het hormoon hCG in de urine van Esmeralda zit. Dit hormoon wordt door de placenta gemaakt. Ook andere delen van het vrouwelijke voortplantingsstelsel maken hormonen. Hieronder zie je een schematische afbeelding van het vrouwelijke  voortplantingsstelsel.

(1p)Welke letter geeft een deel aan dat hormonen maakt?

Gedrag van varkens
Op een biologische boerderij houdt een boerin varkens in groepen. Een groep varkens bestaat meestal uit twee tot vijf moederdieren en hun nakomelingen. In zo’n groep heerst een rangorde. Varkens gebruiken lichaamstaal om te communiceren. Als een varken bang is, legt het zijn oren in de nek. Als een varken met een lage rang een varken tegenkomt dat hoger in rang is, draait het varken met de lagere rang zijn kop weg en laat het zijn staart hangen. Dit gedrag wordt wijken genoemd. Bart observeert op de boerderij het gedrag van moederdier Betty. Betty vormt samen met vier andere moederdieren één groep. Hij beschrijft het gedrag van Betty in de volgende tabel:

Wanneer varkens niet op een manier gehouden worden die bij hun behoeftes past, kunnen ze agressief gedrag vertonen. De boerin biedt haar varkens het volgende:
 vrije uitloop
 modderpoel
 stro in de lighokken
 speelgoed
(1p)Heeft de boerin met deze maatregelen gezorgd voor meer uitwendige prikkels of voor meer inwendige prikkels bij de varkens? Leg je antwoord uit.